Астана түрік халықтарының медени астанасы

Түркі мәдениеті халықаралық ұйымының Бас хатшысы Дүйсен ҚАСЕЙІНОВ:

Ортақ құндылықтарды ұлықтайық

Түбі бір түркі тілдес халық­тар­дың басын біріктіретін бірден-бір ха­лық­ара­лық ұйым (ТҮРКСОЙ) түркі ел­дері ара­сын­дағы достық қа­рым-қа­ты­насты өр­кен­детуді, ортақ мәдениет пен тілді, тарих пен өнерді, салт-дәстүр мен әдеп-ғұ­рыпты сабақ­тастыра зерттеуді, рухани игіліктерді келешек ұр­пақ­қа көз қара­шы­ғындай сақтап жеткізуді, түркі дүние­сінде ортақ тіл мен әліпби қолдану мүм­кін­діктерін қарас­ты­руды мақсат тұтса, бүгінде биік белесті бағындырудың нақ­ты іс-шара­ла­ры жүзеге асы­ры­лу­да. Со­ның бір жар­қын көрінісіне кеше жұрт­шылық Бейбітшілік және келісім сарай­ын­да өткен «2012-Астана – түркі әлемінің мә­дени астанасы жылы» рәсі­мінде көз жеткізді. Бұл шара бүкіл түркі дүниесінен 220-ға тарта адам қатысқан айтулы жоба ретінде есте қалды. Алыс-жақын аймақ­тан келген 150-ден аса өнер­паз сахна төрінде достық пен туыстық ше­руіне қатысып, ұлттық нақыштағы алуан бояу жарасымды өрнек төкті.

Елорданың рухани келбеті келешекте қандай болуы керек, өзге өркениет­тер­мен салыстырғанда жас шаһарды ерекшелендірер елдік нақыштар қалай көрі­ніс табуы керек дегенде, бір-бірімен ежел­ден тамыры бір, мәдени өрісі ортақ бауырлас елдердің қарым-қатына­сын­да­ғы бірегей іс-шара­лар­­дың орны қашанда биіктен саналады. Бұл ретте Мемлекет бас­шысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «2012 жылы Астана ТМД мен түркі әлемінің мәдени астанасы болып табы­лады. Осы шара­лар­ды лайықты өт­кізу керек», деп ай­рықша атап өтуінде үл­кен мән бар. Қазақ елінің елордасы бүгінде сол түбі бір түркі жұртының ой-арманын ұштастырар кең айдынға ұқсап кетер еді. Түркілік рухты ұрпақтың санасына сіңі­рер рухани орта­лық нақ осы Еуразия кіндігінде ашы­луы­ның өзіндік себебі бар. Түркі академиясы деген ұғым тек ғылы­ми-зерттеу шеңбе­рін­дегі іс-жос­пар­лар­мен шектелмей, мұ­ның қауызына жалпы түркі дүниесінің бір­тұтастығы, бірлесу, ынты­мақ­тасу, жа­қын­дастыру көпірі деген сияқ­ты ма­ңыз­ды қадамдар да еркін сыйып тұр. Елор­да­ны түркі әлемі­нің мәдени астанасы ету бары­сында осы жылы қандай шаралар өтеді, жас астанамыздың өсіп-өркен­деуі­не мұның тигізер пайдасы қандай деген сұ­рақтарға біз ТҮРКСОЙ-дың Бас хат­шы­сы Дүйсен ҚАСЕЙІНОВТІҢ әңгіме­сінен жауап іздеп көрген едік.

– Дүйсен Қорабайұлы, Астананы түркі әлемінің мәдени астанасына ай­налдыру идеясы қалай туды және осы шараны өткізудегі көздеген мақ­сат­тарыңыз туралы айтып берсеңіз?

– Жалпы, бұл жаңадан ойлап табыл­ған дүние емес, мұндай жобалар Еуропа елдерінің тәжірибесінде ежелден бар дәстүр. Осы арқылы олар өздерінің жұл­дыздарын, рухани жетістіктерін әлем­ге кеңінен насихаттап отырады. Сол секіл­ді тағы да айтып өтер болсақ, был­тыр­ғы жылы өзіміз төрағалық еткен Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы өт­кізетін «ислам мәдениетінің бас қала­сы» деген жо­басы жұртшылықты елең еткізбей қой­майды. 2009 жылы Баку ислам дүние­сі­нің мәдени бас қаласы делінсе, 2010 жылы осындай құрметке Ыстамбұл ие болған еді. Міне, ел мен елдің, қала мен қаланың арасына рухани көпір орнатар осы тақылеттес бір шараны тікелей түркітілдес халық­тар­дың дәстүріне неге енгізбеске деген ой туысымен, мұн­дай ілтипатқа әлемде бір қала лайық бол­са, оған біздің Арқа төсіндегі ер­те­гідей елордамыздың тыныс-тіршілігі қай жағынан да сай келеді деген таң­даумен осындай шешім қабылданды. ТҮРКСОЙ-дың алғашқы кезеңі дү­ниенің әр түкпіріне тарыдай шашырап қоныстанған түркі тілдес халықтардың бір-бірін тануымен өтсе, соңғы жылдары түркі дүниесін әлемге кеңінен таныту керек деген идея алға озып шықты.

– Осының бір дәлелі – елордада өтіп отырған шара дейсіз ғой сонда…

– Иә, дәл солай. Мұндай идея жан-жақ­ты қолдау көрсетілген жағдайда ға­на жүзеге асатыны белгілі. Сондықтан мен әуелі осы ұсынысымды Елбасына бүкпесіз жеткіздім. Бұл туралы егжей-тегжейлі ойларымды ортаға салдым. Президенттің түркі руханиятына деген құрметі ерекше. Жыл сайын өткізілетін түркітілдес мемлекеттер басшылары кеңесінің беделі қазір қалай көтеріліп келе жатқанын жұртшылық жақсы бі­ле­ді. Ыстамбұлда өткен саммитте осы ұсы­нысымның мақұлдануына қол жет­кізуім мен үшін үлкен тарихи оқиға бол­ды. Сөйтіп, мінеки, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға, 2011 жылы Ислам Ынты­мақ­тастығы Ұйымына төрағалық етсек, биыл сол ізбен Қазақ елі тұңғыш рет өз тарихында астанасын әлемге таныту мүм­кін­дігін қалт жібермеуге тырысуда.

– Бұл әрмен қарай тағы қай қа­ла­да жалғасын табады?

– Шара алдағы жылы Түркияның Ес­кішехир шаһарында жалғасын табады деп күтілуде. Неге бұл қала таң­дал­ды деген сұрақ тууы мүмкін. Себебі, ол соңғы жылдары әлеуметтік-мәдени жа­ғы­нан қарқынды дамып келе жатқан қала. Атының өзі көп жәйтті аңғартып тұрғандай, жалпы аталуы түбі түркінің бәріне бірдей ұғынықты болғандықтан, мұндағы рухани құндылықтан әркім де өзінің бастапқы тамырына ортақ тұс­тар­ды табарына кәміл сенемін. Түрік мәдениетінің орталығы саналатын ша­һар­дың екінші тағы бір қыры – мұны жергілікті халық Юнус Емренің елі ретінде аса құрмет тұтады.

– Сонымен бірге, Юнус Емренің есімін де көпке таныта түсейік дейтін болар.

– Біз Абайды қалай оқып, дәріп­тесек, түріктер үшін Юнус Емре дәл сондай биіктегі тұлға болып саналады. Ақын, философ. Көп қырлы адам. Ол кісі туралы түріктің Аднан Сайгун есімді көр­некті композиторы «Юнус Емре» деген оратория жазған. Біз биыл осы шы­ғар­маны Америка сахнасында орындауды жоспарлап отырмыз. Мәселен, Гете институты десе, кім де болсын оның атын таниды, ал Емрені дәл соншалық халық жақсы біле бермейді. Мұндай атақты тұлғалардың есімдерін иеленген гума­ни­тарлық институттар көп. Біз түркі дү­ниесіндегі сондайлық жоғары тұл­ға­ларды әлемге танытуды қолға алуымыз керек. Осындай институттарды ашу ар­қы­лы, Емре сынды есімдердің мек­теп­терін құру арқылы түркі мәдениетінің рухы асқақтайды. Абай әлемі өз алдына бөлек тақырып. Мұндай әлемдік дең­гей­ге лайық тұлғалар қазақта аз ба?

Әзербайжан композиторы У.Гад­жи­бековтің «Көроғлы» операсын Бішкекте қойдық, былтыр Алматы жұртшылығы қызыға тамашалады. Оның ерекшелігі – түбі түркінің ортақ інжу-маржаны болып табылатын туынды түрік тілінде ұсынылды. Алты театрдың өнерпаз­дары қатысқан мұндай ірі жоба бұрын-соңды тарихта болып көрген емес. Ке­йін Анкараға алып келдік. Келесі жылы Ыстамбұлда өткен опера театрларының фестивалі осы опералық шығармамен қорытындыланды. Екі жыл қатарынан «Көроғлының» ауасын жұтты халық. Еуропаның өзінен дәл осындай керемет жағдайды кездестірмейсіз. Түркиялық Э.Нейматзаденің режиссурасында әзер­байжан композиторы У.Гаджибековтің “Көроғлы” операсын таңдаудағы себеп, бұл бәрімізге ортақ құндылық екенін бі­ле­міз, бізде осы аттас күй бар емес пе?!

– «Астана – түркі әлемінің мәдени астанасы» жылы аясында қандай шаралар өтеді?

– «Алтай – түркі дүниесінің алтын бесігі» деген атпен Шығыс Қазақстан об­лысында конференция, фестиваль өт­кен болатын. Демек, мұндай мәдени шаралар біз үшін тосын құбылыс емес, дәс­түрге айнала бастаған игіліктерге кен­де емеспіз. Сол себепті мен бүгінде жалпы түркі дүниесінің тұрмысына ете­не ене бастаған төл мейрамымыз – Наурыз мерекесіне тоқталып өткім келеді. Бұрындары бұл мереке Түркияда мүлде атап өтілмейтін еді. Сол олқылықтың орнын толтырғымыз келді. ТҮРКСОЙ-дың көмегімен қазір сол мереке қайта­дан қалпына келе бастады. Күнтізбеде біздегідей қызыл күн ретінде белгі­лен­бегенмен, бауырлас түрік ағайындар бү­гін­де бұған айрықша мән береді.

ТҮРКСОЙ-дың дүниеге келу себе­бі­нің өзі осындай ұмыт бола бастаған, құн­дылықтарды көздің қарашығындай сақтап, қорғау еді десек, ата-баба­лары­мыз­дың жауһар мұраларының бірі Наурыз мерекесі, сол тұста орындалар салт-дәстүрлер қашанда қасиетті мұра болып саналған. Наурыз мейрамы ЮНЕСКО-ның материалдық емес мәдени мұралар тізіміне еніп отыр. 2010 жылдың 29 нау­рызында ЮНЕСКО-ның Париждегі штаб-пәтерінде Ұлыстың ұлы мейрамы тойланды. Оған 100-ден астам өнер адамы қатысты. Ресейдің Тыва, Хакасия, Саха республикаларынан, Орталық Азиядан әншілер мен бишілер өнер көр­сетті. Еуропа жұртшылығы түркі- тілдес халықтардың өзара ұқсас болып келетін дәстүрлі өнеріне қанықты. БҰҰ Бас хатшылығының келісімімен Наурыз тойын Америкада өткізген күндері­міз­дің әсері әлі күнге жадымызда. Бүгінде Ұлыстың ұлы күнін дүниенің барлық жерінде тойлайтын халықтар бар. Биылғы наурызда 200-ге жуық өнер­пазды Анкараға шақырмақпыз. Бұған Қазақстаннан да біраз өнер адамдары қатысады деп күтілсе, ең бастысы, биыл елордадағы Наурыздың жөні жыл­да­ғы­ға қарағанда, бөлекше болмақшы. Өйт­кені, бұл жердегі шараға түркі дүние­сінен көптеген туысқан халықтар келіп қатыспақ.

– Бұл жылы тағы қандай сый-сияпаттар күтуге болады?

– Қылқалам шеберлерінің басын қосу ойымызда бар. Негізінен бұл қалыпты дәстүрге айналған шара. Жыл сайын 20 суретші келіп, өздерінің картиналарын ТҮРКСОЙ-ға сыйға тартып кетіп жатады. Соңында олардың көр­ме­сін өткіземіз, кітаптарын шығарамыз. Қылқалам шеберлерін насихаттауда мұн­дай шараның орны ерекше екенін айтуға тиіспіз. Бүгінде қорымызда мың­ға жуық туынды бар. Осыдан келешекте арнайы музей ашсақ па деп отырмыз. Биыл елордаға әлемнің әр түкпірінен сондай танымал суретшілер келіп, тамаша өнер туындыларын ұсынады деп күті­лу­де. Сол сияқты фотосуретшілер де бас қос­пақ. «Астана – фотосуретшілер көзі­мен» деген тақырыпта көрмелер өтеді деп жоспарлануда. Айрықша мән беруге тиісті саламыз – түркі дүниесі­нің дәстүрлі музыкасы болып табылады. Осыған байланысты арнайы фестиваль өтпек. «Ұлы дала сазы» деп аталатын жоба бұрыннан бар екенін білемін. Бірақ ол бүгінде тек даланың сазы ғана емес, бұл көшке тау да, теңіз де қосыла үн қосуда. Қолөнершілер де тасада қалып қоймайды деп ойлаймыз. Астана жылы аясында мүсіншілер елордада үшінші рет бас қоспақ. Бір ғажабы, олар­дың түрлі тақырыптағы жұмыс­тары осы қалаға келешекте ерекше кө­рік беріп тұратын болады. Түркі мәде­ниетінің осындай қолтаңбасы шаһар­дың рухын биіктетеді деп ойлаймын.

Түркітілдес халықтардың би ұжым­дары өнер көрсетеді. Шәмші Қалдая­қов­қа арналған дәстүрлі ән фестивалінің биылғы өзгешелігі – оған түркітілдес мемлекеттерден орындаушылар қаты­са­­ды. Эстрадалық ән фестивалінің жөні бұдан өз алдына бір бөлек. Қазақ, қыр­ғыз, өзбек, түркіменнің айтыскер ақын­дары бәйгеге түседі. Осыған қосымша тағы бір нәрсені айта кеткен жөн. Наурызда ақын Ж.Румидің (Мевлана) шы­ғармаларына арналған симфонияны түріктің халық аспаптары орындаушылары біздің классикалық камералық оркестрмен бірге орындайды.

– Жылдың ашылу салтанатына қан­дай өнер ұжымдары, танымал тұлғалар келді?

– Башқұртстанның Гасқаров атын­дағы мемлекеттік ансамблі, Ресейдің Татарстан, Хакасия, Тыва өңірлерінен, Түр­кия­дан белгілі өнер шеберлері қатысуда.

Салтанатты рәсімге Түркия, Әзер­байжан, Қырғызстан, Солтүстік Кипр (Түркия) мәдениет министрлері, Баш­құрт­станның вице-премьері қатысса, Түрік Кеңесінің бас хатшысы Халел Акынджы, Түрік Парламенті ассамблея­сы бас хатшысының орынбасары Мелих Сарыарслан сияқты құрметті қонақтар келді елордаға.

– Әңгімеңіз үшін рахмет.

Әңгімелескен Қарашаш ТОҚСАНБАЙ.

Көрнекті түркітанушымен кездесті

Мемлекет тарихы институ­ты­ның мәжі­ліс залында көрнекті қоғам және мәде­ниет қайраткері, филология ғылым­дары­ның докторы, профессор Мырзатай Жолдасбековпен кездесу өтті.

Мырзатай Жолдасбеков көне түрік­тер тарихын терең зерделеген ғалым­дардың бірі, «Мәдени мұра» мемлекет­тік бағдар­ламасын насихаттаушы, «Ежелгі әдебиет нұсқалары», «Күл­те­гін», «Асыл арналар», «Асыл сөздің ата­сы» және тағы бас­қа ғылыми ең­бектердің авторы. Танымал ғалымның Иран, Түркия, Қытай елдерінде шыққан іргелі ғылыми-зерттеу еңбектері жо­ға­ры бағаланып, әлемдік мәдениеттің игілігіне айналып отыр.

Кездесу барысында Мырзатай Жолдасбеков өзінің өсіп-өнген ортасы, ұстаз­дары туралы сыр шертті.

Қоғам қайраткері жастарды елге адал қызмет етуге, ұлттың патриоты болуға үндей отырып, ол үшін ең алдымен Абай шығармаларын оқу керектігін алға тартты. Сондай-ақ Мырзатай Жолдасбеков тәуелсіздік құндылығы, ұлт мұраты туралы ойларын да ортаға салды.

Жиын соңында Гүлмира Сарина «Бәйтерек», Бибігүл Сауытова «Қыз дәу­рен-Ақбота» атты ғалымның өзі жазған әндерін, ал күйші Жанғали Жүзбаев «Толғау» күйін орындап, жиналған­дар­дың ерекше ықыласына бөленді.

Кездесу аясында «Ел тағдыры – ер тағ­дыры» атты кітап көрмесі ұйым­дас­тырылды.

Кездесуді профессор Б.Аяған қоры­тын­дылап, мәртебелі мейманға өнегелі де мазмұнды әңгімесі үшін ұжым атынан шексіз алғысын білдірді.

Айтбала ӘБЕНОВА, Мемлекет тарихы институтының ғылыми қызметкері.

Қарашаңырақтың қадірі

Биылғы жылы елордамыз Түркі әлемінің мәдени астанасы атанып отыр. Әрине, бұл исі түркі халықтарының қара­ша­ңырағы саналатын Қазақ елі тәуел­сіз­дігінің арқасында жүзеге асты. Мұны қарашаңырағымыздың қадірін арт­тыра түсетін игілікті іс деп білемін.

Бір күні бір жылға бергісіз соңғы 20 жылда тағдырдың талайымен әр қиырға кеткен түркі баласының басының қосы­луына, бір ниет, бір тілекте болуы үшін қыруар істер атқарылды. Осылайша әрқилы саясаттың кесірінен бір-бірінен ажырап кеткен халықтар мың жылдан астам уақыттан кейін қайта табысуда.

Әрісі Тоныкөк, Күлтегіндерді айтпа­ған­да, кешегі Мұстафа Шоқайлардың да асыл мұраты түркі халықтарының тұтас­тығы емес пе еді?

Бұл тарихи миссияны түркі халық­тары­ның түп отаны саналатын тәуелсіз Қазақ­стан мемлекеті толық атқарып келеді.

Қазақ әдебиетінің тарихын 12 ғасыр­ға тереңдеткен танымал түрколог ғалым, мем­лекетшіл тұлға Мырзатай Жолдас­беков­тің бастамасымен 2010 жылдың наурыз айында Президенттік мәдениет ор­талығында «Түрк дүниесі» оқу залы ашылған еді. Тегі бір, тілі бір, тарихы ортақ түркі халықтарының мәдениетін насихаттау мақсатында құрылған бұл оқу залы Түрік Республикасының Түрік халықаралық ынтымақтастық және Даму агенттігінің тікелей қолдауымен ел игі­лігіне берілген болатын. Оқу залы – түр­кі халықтарының тарихынан, әдебиеті мен мәдениетінен сыр шертетін мыңға тарта әдебиеттермен, сондай-ақ, заманауи техникалармен де жабдықталған. Қысқасы, түркі халықтарының тарихы, әдебиеті мен мәдениетімен танысқысы келетін оқырман үшін барлық жағдай жасалған.

Ғылыми басылымдарға көз жүгірт­се­ңіз, басқа халықтардың адамзаттың дамуына тигізген игі ықпалын дәріптейтін «Қы­тай өркениеті», «Араб өркениеті», «Орыс өрке­ниеті» деген ұғымдарды молынан кез­дес­тіру­ге болады. Ал шындығында, аспан ас­тын ат тұяғымен дүбірлеткен түркі ха­лық­тарының адамзат қоржынына салған олжасы аз ба еді? Басқасын айтпағанда, өзгелер жапырақ жамылып жүргенде саф алтыннан киінген сақ бабаларымызды қай­да қоямыз?! Ендеше, түркі өркениеті де болды. Біз соны дәйектеуіміз керек. Жасыратыны жоқ, кеңес дәуірінде түркітілдес ұлттардың мүддесі та­банға тапталып келгені ақиқат. Мектеп оқу­лықтарында түркі дүниесі, олардың өрке­ние­ті жайлы мүлде айтылған жоқ. Ақы­рын­да жетпіс жыл бойы санамыз уланып, өр­ке­ниеттің төріне шыққан көк түріктердің көр­кем жолынан жаңылып қала жаздадық.

Міне, осындай олқылықтардың орнын толтыру мақсатында 2001 жылы Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия универ­си­тетінде «Түрк өркениеті» тақы­ры­бын­да халықара­лық конференция өткізіліп, түркі өркениеті ұғымы алғаш ауызға алынған болатын. Ен­дігі мақсат – түркі халықтарының ғасыр­лар бойы жасаған рухани құндылықтарын жан-жақты насихаттау болып отыр. Астанадағы Прези­дент­тік мәдениет орталығы шаңы­ра­ғы­нан ашылған «Түрк дүниесі» оқу залы осы бағытта жұмыс атқарып келеді.

Бүгінгі таңда жер жүзінде 350-ден астам Конфуцы институттары жұмыс істейді екен. Бұл құрылымдардың нені насихаттайтыны көңілі ояу, көзі ашық адамға айдан анық. Жиырма жылда әлем мойындаған, экономикасы тұрақты дамып келе жатқан тәуелсіз Қазақ елі үшін ендігі жерде мемлекет құраушы ұлттың тарихы мен мәдениетін насихаттайтын Күлтегін немесе Абай институттарын шет мемлекеттерден ашу кезек күттір­мейтін мәселе екені айдай анық.

«Өтүкен қойнауында отырсаң, мәңгі елдігіңді сақтайсың» деп жазылған Күлте­гін жазуында. Ендеше, бүгінгі күні күллі түркі халықтарының мәдени Астанасы атанып отырған елордамыз өтүкендей елдің елдігін сақтап, ердің ерлігін асқақтатар ордамыз болғай деп тілейік. Сонда қарашаңырақтың қадірі арта береді.

Шырынбек ҚОЙЛЫБАЕВ, филология ғылымдарының кандидаты.

Ендігі кезек біздікі

Барлық уақыттарда бауырлас түр­кі жұртының басын біріктіруге ерекше ден қойып жүретін Қазақ елінің Пре­зи­денті Нұрсұлтан Әбіш­ұлы Назарбаев биылғы Қазақстан халқына арнаған Жол­дауында «Астана – 2012 жылы түркі әлемінің мә­дени астанасы» деп жариялады. Сон­дай-ақ халық­аралық іс-шараларды лайықты өт­кізуі­міз керек екенін атап көрсетті. Міне, бүгін бар түркі жұрты Астанада бас қосып, мәре-сәре болып жатырмыз. Ең алдымен айтарым, қазіргі мына әлемдегі болып жатқан қиын кезеңдер тұсында Елбасы­лары­ңыздың мұндай игілікті шараны өткізуі – үлкен ерлік, үлгі тұтар­лық ұлағатты іс-шара. Әлемнің біраз елін шарпып әбігерге салып жатқан төңкеріс, қым-қиғаш қақтығыстар, дүмпуі жойқын дағда­рыс кезеңінде қазақ жұртының түбі бір түркі жұртының басын қосып, рухани құндылықтарын түгендеуі өте құптарлық өрелі іс-шара дегім келеді. Қуанатыным – Қазақ елі болып өткен дағда­рыс­қа төтеп беріп, қайсар да қажырлы жұрт екендігін дәлелдеді. Мағ­лұматтардан білгенім, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев биылғы халық­қа арнаған Жолдауында елдің алдында атқарылар 10 бағытты анықтап беріпті. Ондағы шаралар жүзеге асып, Қазақ елінің гүлдене беруіне шын жүректен тілектеспін.

Әл-ауқаты, тұрмыс-тіршілігі түзелген жұрттың өнері де өрге ба­сатыны әлімсақтан белгілі. Қазақ өнерінің жоғалғаны түген­деліп, түгенделгені төрге оза қарыштап дамып келе жатқанынан хабардармыз. Әр қадамына, әсіресе, халықаралық фестивальдерде жүлде иемденген кезде түбі бір туысқан жұртымның табысына қуанып, «Әп, бәрекелді!» деп шаттанамыз.

Алматы қаласының тарихы тереңге кеткен өнер ордасы екенін білеміз. Асқақ Алатауымен әлемге белгілі шаһарларыңыз өнердің өрелі мекені бола отырып, қазақ жұртының мәдениетін асқақтатты. Ал күні кеше елорда болып әлемге танылған Астананың жөні бөлек. Заманауи заңғар құрылыстар бой түзеп, көрген елдің көз­жауын алады. Өз басым, Астанаға алғаш келуім. Күн өткен сайын көркейіп, айбаттанып, ажарланып келе жатқан шаһарға деген ынта-ықыласым ерекше. Басқа салаларға лайықталып салынған ғимарат­тардың жөні бір бөлек, елдің демалуына лайықталып тұрғызылған «Хан Шатырдың» өзі неге тұрады. Ал өнер өлкесінің қалауына бұ­йырған «Қазақстан» концерт ошағының, білім ордасының бірегейі – «Өнер» академиясы мен «Шабыт» жастар сарайының ғимарат­тары өнер мен мәдениетке деген жанашырлықтың белгісі десек, мына бүгінгі бас қосып отырған Бейбітшілік және келісім сара­йы­ның өзі көбімізге үлгі боларлық ғажап ғимараттар санатынан орын алады. Мұндай қамқорлыққа ие болған ел бақытты! Бар-жоғы 20 жылдың көлемінде ел дәулетін асырып, орта тұстан ойып тұрып келбеті келісті астана тұрғызған қазақ жұртына, оның дана басшысы Нұрсұлтан Әбішұлына айтар алғысымыз шексіз!

Енді, міне, сондай әлем таныған, түркі жұртының зәулім де заңғар қаласында түбі бір туысқан Әзербайжан, Қырғызстан, Татарстан, Башқұртстан, Хакасия және Гагаузияның өнерпаздары бас қосып, мәре-сәре болып қалдық.

Ескішехир қаласынан бүгінгі мәдени шараға еліміздің тарихынан, өнерінен сыр шертер құнды кітаптар мен тарихи жәді­гер­лерді әкеліп, көрмеге қойдық. Бұл жолы түрік халық бишілер тобы бастаған өнерпаздарымыз өз өнерлерін көрсетеді. 780 мың халқы бар Ескішехир шаһары Анкарадан 225 шақырым жерде орналасқан, Осман империясы тұсында іргетасы қаланған көне қала. Біз бұл жолы мұндағы өткен іргелі іс-шарадан тәжірибе жинақтап, Құдай қаласа, келесі жылы кезек біздікі болып, түркі жұртының басын қоссақ деп отырмыз.

«Астана-2012 – түркі әлемінің мәдени астанасы» жылының ашылу салтанатында өнер мен мәдениет майталмандарының ұла­ғатты дана сөздерін естіп, мәртебеміз өсті, өнерпаз­дары­мыздың өрелі өнерлеріне шалқар шабыт дарытты.

Астана қаласы 2012 жылы түркі жұртының мәдени астанасы деп жарияланғаны – білермендіктің, көрегендіктің белгісі деп білеміз. Бұл саяси маңызы терең шешім, тұтас түркі дүниесінің басын одан әрі біріктіруге өз үлесін қосатыны айдан анық.

Кадир КОЧДЕМИР,Түрік Республикасы Ескішехир қаласының губернаторы.

Ұлы даланың ұрпақтарымыз

Кеше «Астана-2012 – түркі әлемінің мәдени астанасы» жылының ашылу салтанатында біз Ресей Федерациясы Башқұртстан Республикасы премьер-министрінің орынбасары Салауат САГИТОВПЕН әңгімелескен едік.

– Түркі халықтарының тамыры тереңде жатқаны бел­гі­лі. Осы іс-шараның маңызы мен мақсатын айтып берсеңіз.

– Жалпы, ТҮРКСОЙ ұйымы – өте маңызды ұйым. Ол түркі халықтарын біріктіруге, достастығын дамытуға арналған. Келесі жылы оның құрылғанына 20 жыл толады. Осы уақыт ішінде бір­талай жұмыстар істелді. Қазір оның жұмысы жылдан-жылға нәти­жесін беріп, заманға сай жаңа жобалармен толығып келеді. Біздің елде осы ұйымның маңыздылығын жақсы түсінеді. Сондықтан біз ТҮРКСОЙ-мен қарым-қатынасқа ерекше мән береміз. Біздің түбіміз бір, тарихымыз тереңде жатыр. Ал Астанада түркітілдес елдердің жыл сайын шығармашылық топтарының қатысуымен өтетін халықаралық фестиваль бізді ерекше қуантады. Менің ойымша, осындай мәні мен маңызы зор іс-шараға барлық түркітілдес халықтар бір кісідей атсалысуы керек. Бұл – Еуразия кеңістігіндегі ұлан-ғайыр даланы алып жатқан түркі мәдениетінің дамуына үлес.

– Башқұртстанда ұлттық мәдениетті дамытуда, тарихты зерттеуде қандай жұмыстар жасалуда?

– Мен өзім үкіметте мәдениет, спорт, тіл салаларын үйлес­тіру­мен айналысамын. Әрине, үкімет басшысының орынбасары бол­ған соң, жауапкершілік жүгі салмақты. Осы орайда халқы­мыздың өз жерімізде өзге ұлттың ықпалында кетпей, төл тарихымызды, мәде­ниетімізді, тіліміз бен дінімізді сақтап, оны дамыту өзін башқұрт­пын деген азаматқа парыз болып саналады. Қазіргі кезде біздің үкімет осы бағытта бағдарламалар жасап, соның нәтижесін өскелең ұрпақтың сезінуі үшін жұмыс істеуде. Мысалы, ұлттық фольклор­лық ансамбльдеріміз көбейіп, оған мүше болғысы келетін азаматтар жыл сайын артып келеді. Сонымен бірге, біздің үкімет ТҮРКСОЙ-мен бірігіп, меморандумға қол қойды. Бұл құ­жат бойынша біз осы мәртебелі ұйым арқылы төл мәдениетімізді дамытып, оны жалпақ жұртшылыққа жеткізуді мақсат етудеміз.

– Жаңа ғана сіздің алдыңызда Татарстаннан келген өнер ұжы­мымен танысып, солардың курай аспабы туралы ерекше ықылас­пен айтқанын естіген едім.

– Иә, бұл аспап сіздерде де бар. Де­генмен, курайды жасау үшін қа­мыс қа­бағы тек біздің Орал тауларында ға­на өседі. Курай – біздің мақ­таны­шымыз. Бұл аспапта халықтың көбі ойнайды.

–  Теледидардан қарап отыр­сақ, хоккейден «Салауат Юлаев» командасы мұз айдынына шық­қанда жанкүйерлердің бәрі бір кісідей курайда ойнайтыны жақ­сы екен. Мұны сіздер халыққа мін­д­еттеп қойдыңыздар ма, әлде олар өз еркімен осылай жасай ма?

–  Мұны біз міндеттегенде, халыққа ұлттық дәстүрімізді біліп, өз­ге халықтың ықпалында кетпей, өскелең ұрпағымыз өз елімен мақ­танып жүрсін деген ниеттен жасағанбыз. Бұл біздің бұрынғы пре­зидентіміз Мұртаза Рахимовтың бастамасымен халықты, баш­құрт елін біріктіру үшін жасалған болатын. Қазір осыны сіздерде жақ­сы сезіммен айтып отырсыздар. Демек, ол өз жемісін беріп жатыр.

Түркі елдерінің екінші тынысы енді ашылып жатыр. Осындай кішкентай детальдар арқылы біз тарихымызды түгендеп, мәдениетімізді дамытуға, салт-дәстүрімізді дәріптеуге жұмыс істеуіміз керек.

– Биылғы фестивальден не күтесіз?

– Мұндай басқосулар адамдарды, халықтарды бір-бірімен жа­қындастырады. Түркітектес халықтар бір-бірін түсінісіп, бір-біріне бауырлас болып, жастары араласып, достасып кетсе дей­мін. Қазір интернетте әлеуметтік желілер, басқа да адамдардың жедел байланыс жасап, араласуына мүмкіндік беретін көздер бар. Жастарымыз соларды пайдаланып, жүректерінде өздерін Еура­зия кеңістігін алып жатқан Ұлы Даланың болашақ ұрпақтары екенін сезінсе екен деймін.

Әңгімелескен  Дастан КЕНЖАЛИН.

http://www.egemen.kz/?p=328313